Windturbinegeluid en gezondheid: feit en fictie

Dit artikel is geschreven door Sergej van de Bilt van adviesbureau Pondera  en geplaatst op 28 november 2018.

Op 10 oktober 2018 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ‘Environmental Noise Guidelines for the European Region’ uitgebracht. De WHO geeft in het rapport een ‘voorwaardelijk’ advies om de blootstelling aan geluidniveaus van windturbines te reduceren tot 45 dB Lden. Op dit moment bedraagt de Nederlandse norm voor windturbinegeluid 47 dB Lden, wat is vastgelegd in het Activiteitenbesluit. Het advies, dat bedoeld is om effecten op de gezondheid te reduceren, veroorzaakte veel belangstelling en het rapport werd dan ook volop verspreid via Twitter en andere media.

Zo kopte het AD bijvoorbeeld het volgende:

Naar aanleiding van deze kop, en de vele andere nieuwsartikelen over het onderwerp, hebben we het rapport van de WHO zelf bestudeerd. Wat ons opvalt is dat de manier waarop de inhoud van het rapport in de media werd gebracht significant afwijkt van wat wij in het rapport aantreffen. Het grootste verschil is dat het rapport veel genuanceerder is. Omdat we het belangrijk vinden dat de discussie wat betreft windenergie over feiten gaat, willen we in deze blog ingaan op de huidige (wetenschappelijke) stand van zaken met betrekking tot turbinegeluid en gezondheid.

Rapport WHO is veel genuanceerder

Laten we beginnen met het meest recente rapport van de WHO. Daaruit blijkt dat er geen statistisch significante relatie gevonden is tussen de blootstelling aan windturbinegeluid en mogelijke gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, cognitieve stoornissen, gehoorproblemen, ongunstige zwangerschap uitkomsten en slaapstoornissen. Uit een viertal studies blijkt dat ongeveer 10% van de populatie sterk gehinderd wordt door blootstelling aan een geluidsniveau van 45 dB. Maar het bewijs voor de relatie tussen windturbinegeluid, hinder en gezondheid wordt vervolgens – door de WHO zelf! – gekarakteriseerd als ‘van lage kwaliteit.’

Misschien nog treffender is de manier waarop de WHO op pagina 84 het rapport voor wat betreft geluid van windturbines samenvat: “very little evidence is available about the adverse health effects of continuous exposure to wind turbine noise.” Vrij vertaald: er is heel weinig bewijs beschikbaar voor de nadelige effecten van windturbinegeluid op de gezondheid.

Omstreden literatuur windturbinegeluid

Wellicht rijst nu de vraag waarom wij, als adviesbureau, de berichtgeving over dit rapport van de WHO zouden willen nuanceren. Dat heeft de volgende reden. Pondera heeft in de dagelijkse gang van zaken vaak te maken met critici van windenergie. Discussies over windenergie gaan we vanzelfsprekend niet uit de weg: als adviseur is het onze taak om te informeren én te adviseren. Wat wij merken is dat de wijze van berichtgeving en de kwaliteit van het gebruikte referentiemateriaal nog weleens afbreuk doet aan de kwaliteit van de inhoudelijke discussie. Een kritische blik op windenergie mag en móet, maar we vinden het van belang dat de dialoog over windenergie op feiten gebaseerd is. We bespreken daarom hieronder een aantal onderzoeken die in de dialoog vaak worden aangehaald, zowel wetenschappelijke als niet-wetenschappelijke.

Windturbinesyndroom
Een regelmatig gebruikte term in de discussie rondom windenergie en gezondheid is het ‘windturbinesyndroom’, afkomstig uit een onderzoek van de Amerikaanse arts Nina Pierpont (Pierpont, 2009). Deze ziekte zou veroorzaakt worden door laagfrequent geluid. De conclusies worden echter niet gedeeld door andere studies die de invloed van windturbines op gezondheid bestudeerden (zie bijvoorbeeld: The Oregonian editorial, 2010). De studie van Pierpont wordt breed bekritiseerd wegens een zwakke wetenschappelijke basis. Zo is de grootte van de steekproef die werd gebruikt vrij klein: slechts 38 personen. Andere punten die worden genoemd door critici (zoals in het artikel The junk science of wind turbine syndrome van Ketan Joshi (2012):

• De symptomen werden door de proefpersonen zelf gerapporteerd, zonder tussenkomst van een medisch specialist en zonder onderzoek te doen naar de gezondheidshistorie. Het is goed mogelijk dat een aantal proefpersonen al gezondheidsproblemen had vóór de bouw van de windturbines in de omgeving en vóór het onderzoek werd uitgevoerd.
• Het onderzoek bevatte geen controlegroep en het artikel is enkel peer reviewed (vrij vertaald: door een vakgenoot nagekeken) door persoonlijke kennissen van Pierpont. Geen enkele van deze peer reviewers had een achtergrond in akoestiek, epidemiologie of geneeskunde, terwijl dat precies is waar het artikel van Pierpont over ging.

Een soortelijke conclusie kan worden getrokken over het artikel van de Portugese onderzoeker M. Alves-Pereira (Branco en Alves-Pereira, 2004). Zij stelt dat er een relatie is tussen het geluid van windturbines (met name het laagfrequente geluid) en de aanwezigheid van hart- en vaatziekten. Ook deze studie wordt breed bekritiseerd (o.a. door Chapman and St George, 2013), aangezien het onderzoek niet voldoet aan de eisen die aan wetenschappelijke onderzoek mogen worden gesteld.

Niet één van de peer reviewers had een achtergrond in akoestiek, epidemiologie of geneeskunde, terwijl dat precies is waar het artikel van Pierpont over ging.

Omgekeerde bewijslast
In 2018 heeft huisarts S. van Manen een artikel gepubliceerd in het Medisch Contact met de titel: ‘Windmolens maken wel degelijk ziek’ (van Manen, 2018). Van Manen stelt dat het niet kan worden bewezen dat windturbines níet ziek maken. En omdat dat niet bewezen kan worden, zou je voorzichtig moeten zijn met het doorgaan met plaatsen van windturbines vanwege het voorzorgsbeginsel.

Maar Van Manen gaat hier – ons inziens – aan twee zaken voorbij. Ten eerste pleit ze voor een omgekeerde bewijslast: zo zou je voor elke ruimtelijke ingreep eerst moeten bewijzen dat er geen gezondheidseffecten optreden. Dat streven is an sich verdedigbaar, maar het is praktisch onuitvoerbaar. En ten tweede: je kunt de ruimtelijke ingreep niet los zien van het doel. Als je alleen kijkt naar gezondheid, dan werden er geen snelwegen meer gebouwd (vanwege geluid, fijnstof, etc.), zouden we geen auto meer rijden (vanwege de ongelukken) en zouden we niet meer mogen vliegen (vanwege o.a. uitstoot CO2 en geluidhinder). Toch doen we al die dingen, omdat we het resultaat zwaarden vinden wegen dan de risico’s. Om bij windenergie te blijven: het resultaat is de bijdrage aan de oplossing van het klimaatprobleem.

Tot slot concludeert van Manen dat er geen bewijs is dat windturbines directe gezondheidsproblemen of ziektes veroorzaken en stelt dat er meer onderzoek nodig is. Dit toont een nuance die de titel van haar artikel niet doet vermoeden (‘Windmolens maken wel degelijk ziek’). Hoewel dit wellicht onbedoeld is, zorgen dergelijke titels boven artikelen voor onterechte angst en afkeer voor windturbines.

Wetenschappelijk onderzoek windturbines en gezondheid

In de vorige paragraaf hebben we geprobeerd te laten zien dat onderzoeken naar de relatie tussen blootstelling aan windturbines en gezondheidsklachten soms verkeerd worden geïnterpreteerd of ongenuanceerd als bron worden gebruikt. Daarnaast voldoen de een aantal onderzoeken niet aan de benodigde vereisten voor wetenschappelijk onderzoek. In deze paragraaf beschrijven we een aantal wetenschappelijke onderzoeken van erkende (inter)nationale gezondheidsinstituten en universiteiten.

Uit een studie van Health Canada (Michaud et al. 2016), de federale gezondheidsinstantie van Canada, blijkt dat geluid van windturbines geen directe negatieve effecten heeft op de gezondheid van omwonenden. Er zijn geen meetbare effecten op (chronische) ziekten, stress en slaap, zo luidt de conclusie. Vanaf 2012 zijn 1.238 volwassenen, woonachtig op verschillende woonafstanden van windturbines, voor langere tijd onderzocht. Voor het onderzoek werden zij meerdere keren lichamelijk onderzocht op bloeddruk, hartritme, slaap en stresshormonen. Ook moesten zij enquêtes invullen bestaande uit vragen over sociaal-demografische situaties, geluid en hinder, gezondheidseffecten, levensstijl en bestaande chronische ziektes. Tevens is tijdens het onderzoek 4.000 uur aan windenergiegeluid opgenomen om te kijken of er bij een hoger geluidniveau ook meer klachten zijn. Er werden in het onderzoek geen directe verbanden gevonden tussen blootstelling aan windturbinegeluid en klachten als migraine, diabetes, hoge bloeddruk en slapeloosheid.

Onderzoeken komen tot dezelfde conclusie: dat er geen rechtstreeks verband is tussen de aanwezigheid van windturbines en gezondheidseffecten op omwonenden.

In een tweetal onderzoeken zijn tussen 1982 en 2013 alle Deense huishoudens die werden blootgesteld aan windturbinegeluid geïdentificeerd (Poulsen et al. 2018a, 2018b). Deze huishoudens zijn onderzocht op het gebruik van antihypertensiva en ongunstige zwangerschapsuitkomsten. Antihypertensiva zijn medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van hoge bloeddruk. Structurele gebruikers van antihypertensiva binnen het kader van het onderzoek werden geïdentificeerd. In deze studie werd geen relatie gevonden tussen blootstelling aan windturbinegeluid en het gebruik van antihypertensiva. Verder zijn alle geboren baby’s van moeders in deze populatie onderzocht. Er werd in deze studie geen relatie gevonden tussen blootstelling aan windturbinegeluid en ongunstige zwangerschapsuitkomsten.

Overige onderzoeken (zoals Ellenbogen et al. 2012, NHRMC 2015) komen tot dezelfde conclusie: dat er geen rechtstreeks verband is aangetoond tussen de aanwezigheid van windturbines en gezondheidseffecten op omwonenden. Bovendien is er geen verband gevonden tussen laagfrequent geluid van windturbines en gezondheidsklachten. Ook de Nederlandse gezondheidsinstellingen het RIVM en de GGD (Kamp 2014, Kamp & Berg 2017) bekrachtigen dit standpunt in literatuurstudies over dit onderwerp.

Indirecte effecten van windturbines op de gezondheid

Maar hebben windturbines dan helemaal geen effect op hun omgeving? Wat in studies wel naar boven komt is dat er indirecte effecten kunnen optreden. Mensen die in de nabijheid bij windturbines wonen, kunnen hinder door geluid ondervinden. Slagschaduw, zichtbaarheid en knipperende lichten kunnen bijdragen aan de mate van hinder die wordt ondervonden. Het geluidniveau van windturbines is minder hoog dan van andere bronnen (verkeer e.d.), maar het karakter zorgt ervoor dat het windturbinegeluid bij lagere niveaus als hinderlijk wordt ervaren. Hinder kan zich uiten in irritatie, boosheid en onbehagen.

Bovendien kunnen economische aspecten van invloed zijn op het ervaren van hinder van windturbines. In een Zweeds onderzoek (Pedersen et al. 2007) werd geconcludeerd dat mensen met een economisch belang bij windturbines geen hinder ondervonden van het windturbinegeluid, ondanks het feit dat zij hetzelfde geluidniveau ondervonden als de andere respondenten, en bovendien dezelfde termen gebruikten om het geluid te karakteriseren. Tevens kunnen persoonlijke omstandigheden zoals gevoeligheid, privacy en het planningsproces van het windpark van invloed zijn op de hinder die wordt ervaren.

Conclusie

In deze blog hebben we gekeken naar een aantal (wetenschappelijke) onderzoeken naar de effecten van windturbine(geluid) op de gezondheid. In de meeste studies wordt geconcludeerd dat er geen rechtstreeks verband kan worden aangetoond tussen windturbinegeluid en gezondheidseffecten zoals hoge bloedruk, ongunstige zwangerschapsuitkomsten, slaapoverlast en ziektes. Er is ook geen direct wetenschappelijk bewijs gevonden voor een verband tussen laagfrequent geluid van windturbines en gezondheidseffecten. De enkele studies die wél bewijs voor zulke effecten vonden, blijken wetenschappelijk gezien veel kritiek te krijgen.

Wat wel blijkt uit het onderzoek is dat blootstelling aan windturbinegeluid hinder kan veroorzaken. Die hinder kan zich uiten in irritatie, boosheid en onbehagen. De mate van hinder die wordt ervaren is bovendien een combinatie van de feitelijke geluidbelasting, zichtbaarheid van de windturbine(s), persoonlijke omstandigheden en of er sprake is van direct economisch baten bij de windturbine.

Tot slot willen we de conclusie aanhalen van De Correspondent die in 2016 al eens een zinvolle blog over windturbines en gezondheid heeft gepubliceerd (Mommers, 2016) en die wij ondersteunen:

“…het [is] opvallend dat het ontstaan van de klachten door windmolengeluid vooral afhankelijk lijkt van iemands houding ten opzichte van de molens. Omdat veel omwonenden negatief tegenover windmolens staan, is het daarom wel zo eerlijk om deze klachten niet weg te redeneren: er bestaat wel degelijk een relatie tussen de bouw van de molens en klachten over slaap, stress en daarmee gezondheid.

Maar omdat de klachten niet direct veroorzaakt zijn door de windmolens zelf, kan deze relatie worden weggenomen door constructies te bedenken waarin bewoners zich meer met de windmolen verbonden voelen. Bijvoorbeeld door gedeeld eigenaarschap of het delen van financiële baten.”

Referenties

1. Branco, NAA Castelo, and Mariana Alves-Pereira. “Vibroacoustic disease.” Noise and Health 6.23 (2004): 3.
2. Chapman, S and Alexis B. St George, University of Wollongong and Sydney, How the factoid of wind turbines causing “vibroacoustic disease” came to be “irrefutably demonstrated’, 2013.
3. Ellenbogen, Jeffrey M., et al. “Wind turbine health impact study: report of independent expert panel.” Prepared for Massachusetts Department of Environmental Protection and Massachusetts Department of Public Health (2012).
4. Kamp, Irene van, et al. “Windturbines: Invloed Op De Beleving En Gezondheid Van Omwonenden.” Rijksinstituut Voor Volksgezondheid En Milieu, 21 januari 2014.
5. Kamp, Irene van, and Frits van den Berg. “Health effects related to wind turbine sound, including low-frequency sound and infrasound.” Acoustics Australia (2017): 1-27.
6. Ketan Joshi, The junk science of wind turbine syndrome, 2012.
7. “NHMRC Statement: Evidence on Wind Farms and Human Health.” National Health and Medical Research Council, Feb. 2015, nhmrc.gov.au/sites/default/files/documents/reports/statement-wind-farms-human-health-eh57.pdf.
8. Manen, Sylvia van. “Windmolens Maken Wel Degelijk Ziek.” Medisch Contact, 22 maart 2018, www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/windmolens-maken-wel-degelijk-ziek.htm.
9. Michaud, David S., et al. “Exposure to wind turbine noise: Perceptual responses and reported health effects.” The Journal of the Acoustical Society of America 139.3 (2016): 1443-1454.
10. Mommers, Jelmer. “Factcheck: ‘Windmolens Veroorzaken Gezondheidsschade Bij Omwonenden.’” De Correspondent, 6 mei 2016, https://decorrespondent.nl/4456/factcheck-windmolens-veroorzaken-gezondheidsschade-bij-omwonenden/492564577912-af74f3ad.
11. Pierpont, Nina. “Wind turbine syndrome.” K-Selected Books (2009).
12. Poulsen, Aslak Harbo, et al. “Long-term exposure to wind turbine noise and redemption of antihypertensive medication: A nationwide cohort study.” Environment international 121 (2018): 207-215.
13. Poulsen, Aslak Harbo, et al. “Pregnancy exposure to wind turbine noise and adverse birth outcomes: a nationwide cohort study.” Environmental research 167 (2018): 770-775.
14. Pedersen, Eja, and Kerstin Persson, Waye. “Wind turbine noise, annoyance and self-reported health and wellbeing in different living environments.” Occupational and environmental medicine (2007).
15. The Oregonian editorial. There’s no evidence of health impacts from wind energy. November 26, 2010.
16. World Health Organization. (2018). Environmental Noise Guidelines for the European Region. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/383921/noise-guidelines-eng.pdf

Deze blogpost werd geschreven door Joost Sissingh en Sergej van de Bilt.