Samen sterker: hoe De Windvogel lokaal eigendom in energieprojecten helpt realiseren

Wat betekent het als een landelijke coöperatie als De Windvogel een aandeel verwerft in een lokaal project? Hoe lokaal is het project dan nog? Bij gesprekken voorafgaand aan een samenwerking komen deze vragen nog weleens bovendrijven. Projectontwikkelaar Inge Verhoef en bestuurslid Kjell Schippers geven antwoord. “Wat wij meestal zeggen is: wij zijn hetzelfde als jullie, maar dan landelijk.”

Toen energiecoöperatie Rijne Energie acht jaar geleden in Utrecht werd opgericht, was er geen gebrek aan enthousiasme. Wat ze nog zochten, was geld en expertise. Een partnerschap met De Windvogel lag voor de hand. De lokale betrokkenheid is sindsdien versterkt – níét afgenomen. Ook bij het Vlaardings Energie Collectief (VEC) leidde een samenwerking met De Windvogel juist tot meer plaatselijke participatie. Dat heeft er niet alleen voor gezorgd dat er nu twee windmolens staan in recreatiegebied Oeverbos, maar ook dat je er nog net zo goed door het groen kunt wandelen als voorheen.

‘Wij hebben écht geen belang. Wij doen het voor de energietransitie en de bevordering van lokale opwekking.’

Toch verlopen bij veel lokale coöperaties de gesprekken over rolverdeling en eigendom stroever, weet ontwikkelaar Inge Verhoef. Ze is betrokken bij veel energieprojecten waar De Windvogel samenwerkt en wordt vaak benaderd door nieuwe initiatieven. “We krijgen de laatste tijd bij eerste gesprekken vragen over ons belang als landelijke coöperatie. Die willen we graag beantwoorden. Het lijkt bijna onmogelijk, maar wij hebben écht geen belang in zo’n lokaal project. Behalve natuurlijk de energietransitie en de bevordering van lokale opwekking.”

Kapitalistisch denken

Het wantrouwen komt volgens Verhoef deels voort uit ons kapitalistisch denken. Mensen zijn er niet op geprogrammeerd om samen te werken met partijen zonder winstoogmerk. Ook bestuurslid Kjell Schippers, die als energie-expert betrokken is bij verschillende projecten, moet het vaak uitleggen. “Het model dat wij hebben, kent niemand. Daar begint het al. Voordat het laatste lokale bestuurslid overtuigd is, is er heel veel tijd overheen gegaan.”

Hij verwacht dat er in de toekomst veel meer modellen zullen ontstaan die gebaseerd zijn op coöperatief samenwerken, zoals De Windvogel en haar lokale evenknieën. Die draaien niet om winst, maar om het vervullen van een basisbehoefte, zoals energie. “De basis voor deze samenwerkingsmodellen is gelegd, maar ze moeten nog groeien”, zegt Schippers. “De meeste mensen hebben er nog nooit van gehoord, een klein gedeelte is er heel actief mee bezig en dan is er nog een grote groep die wel wil, maar nog niet weet hoe. Ik denk dat ook wij nog in die fase zitten. We gaan dit doen, maar weten ook nog niet hoe we het precies moeten uitleggen aan onze partners en haar leden, omdat onze rol niet altijd vanaf het begin wordt begrepen.” 

Drie verschillende smaken

Globaal genomen kunnen plaatselijke coöperaties met plannen voor een wind- of zonnepark kiezen uit drie verschillende smaken. Allereerst is er de optie voor volledig coöperatief eigendom, waarbij De Windvogel een aandeel neemt in een project. Zodra de lokale coöperatie voldoende ruimte heeft om zelf te investeren, kan het De Windvogel tot 20 procent uitkopen. Dat laatste stukje heeft de organisatie nodig om zijn voortbestaan te waarborgen. 

Het tweede scenario is een gelijkwaardige verdeling tussen coöperatief en commercieel eigendom. Dat is soms de enige optie, bijvoorbeeld wanneer grondcontracten in handen zijn van bedrijven als Eneco, Vattenfall of andere commerciële ontwikkelaars. Een derde mogelijkheid is volledig lokaal eigendom, met voorfinanciering van bijvoorbeeld de provincie. Daarbij kan een extern adviesbureau – tegen uurtarief – expertise leveren. In zo’n situatie speelt De Windvogel dus geen rol.

Elkaar ondersteunen

Tegenover bestuursleden van plaatselijke initiatieven die twijfelen over een mogelijk aandeel van een landelijke coöperatie in hun project, zou Schippers willen benadrukken dat De Windvogel er niet op uit is om een project uit handen te nemen. “We willen zorgen dat het project er komt. We kunnen leveren wat er nodig is, minus dat wat de lokale coöperatie zelf kan en wil. We moeten elkaar ondersteunen. Of dat nou met tijd, kennis, kunde of geld is, dat is ondergeschikt.”

Een investering van commerciële partijen kan financieel andere gevolgen hebben voor lokaal eigendom. Want in het energieakkoord staat wel dat ook commerciële ontwikkelaars zich moeten houden aan de regel dat windmolens en zonnepanelen voor de helft in eigendom komen van plaatselijke inwoners en bedrijven, maar op welke manier dat moet is vaak niet vastgelegd.

Het ene bedrijf gaat zelf aan de slag en geeft obligaties uit op het moment dat de windmolen er staat. En het andere treedt op als tijdelijke investeerder terwijl het wel degelijk met de locals optrekt. Maar tegen de tijd dat de burgers en bedrijven de aandelen kunnen terugkopen, kun je daar natuurlijk een flinke winstmarge bij optellen. Dat gaat over tonnen.

Eerlijk verdelen

Bij lokale energieprojecten waar De Windvogel samenwerkt, speelt dat geen rol. “Wij hebben geen winstoogmerk buiten het belang van de lokale gemeenschap, waardoor elke verdiende euro binnen die gemeenschap blijft”, zegt Schippers. “Er zijn genoeg projecten die er komen zonder dat coöperaties zich er tegenaan bemoeien. Maar als je het hebt over het eerlijk verdelen van lusten en lasten, dan moet ook het lokale eigendom vanaf het begin gewaarborgd zijn.”

In dat opzicht verschilt De Windvogel helemaal niet van een lokale coöperatie. “Wat wij meestal zeggen is: wij zijn hetzelfde als jullie, maar dan landelijk”, aldus Verhoef. “Wij willen ook gewoon lokale wind- of zonnestroom opwekken, deze het liefst onder de bewoners verspreiden en bijdragen aan de klimaatdoelen. Wij hebben ook de ervaring, kennis en de financiële middelen om het samen van de grond te krijgen.”

Zeggenschap
De twijfel die er dan nog overblijft, gaat vaak over het aandeel van 20 procent dat De Windvogel behoudt om overeind te kunnen blijven staan als organisatie. Dat aandeel is dan in feite eigendom van 4.000 inwoners uit heel Nederland en dus strikt genomen niet lokaal. “Wij stellen daar tegenover dat we willen helpen om die 80 procent lokaal eigendom – of iets minder, als er ook nog een commerciële partij meedoet – heel goed te verstevigen. Dat doen we door een goed omgevingsproces op te zetten waarbij de omgeving aan de knoppen zit om het windpark mee te ontwerpen. De direct omwonenden hebben vaak liever zeggenschap dan profijt.”

In de praktijk ontkomt een lokale coöperatie er vaak niet aan om met een landelijke partij samen te werken, al is het alleen al vanwege de kennis en kunde die ze daarmee in huis halen. Als er dan wordt getwijfeld tussen een commerciële partij of De Windvogel, dan zijn de verschillen in randvoorwaarden iets om bij stil te staan.

Natuurvriendelijke oevers

Verhoef: “Een commerciële partij zal altijd proberen om die voorwaarden zo gunstig mogelijk te krijgen ten opzichte van hun eigen winst. Maar wij willen randvoorwaarden die zo gunstig mogelijk zijn ten opzichte van de omgeving. Wij realiseren bijvoorbeeld zoveel mogelijk natuurvriendelijke oevers als die wens er is. Niet omdat het moet, maar omdat we dit willen. En dat mag dan ook iets kosten. Hetzelfde geldt voor de voorwaarden ten opzichte van de omwonenden. Zo kunnen wij vaak op voorhand maximaal één uur slagschaduw per jaar garanderen. Een commerciële club zal er eerder voor kiezen om vast te houden aan de wettelijke normen.”

‘Net als lokale coöperaties is De Windvogel van burgers.’

Daarin zit natuurlijk de crux. Een energiebedrijf met aandeelhouders in het buitenland interesseert het niet of een windturbine slagschaduw werpt op woningen in de Nederlandse polder. En het zal ook niet intrinsiek gemotiveerd zijn om een wandelgebied in de uiterwaarden van de Rijn zo veilig mogelijk te houden voor vogels. Verhoef: “Net als lokale coöperaties is De Windvogel van burgers. Ook al komen die uit Groningen of Zeeland, in principe is het van ons, van de gemeenschap.”