Balanceren tussen groen, betaalbaar en betrouwbaar: zo werkt het energietrilemma

Hoe houden we ons energiesysteem betrouwbaar, duurzaam én betaalbaar? Die vraag staat centraal in de energietransitie. Roderick Timmer, Windvogel-lid, onderzoeker en oprichter van Trio Energy, helpt overheden en bedrijven om de juiste balans te vinden. Zijn antwoord? Flexibiliteit.

Roderick Timmer was al jaren actief in de energiehandel, toen hij in 2024 besloot om zijn expertise in te zetten voor de energietransitie. Meer specifiek: het energietrilemma. Dit gaat over drie belangrijke aspecten van een energiesysteem: betrouwbaarheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. In de huidige transitie naar een internationaal, weersafhankelijk systeem met een snel stijgende vraag naar elektriciteit, staan we voor de uitdaging om die in evenwicht te houden. Om daaraan bij te dragen, richtte Timmer Trio Energy op.

Ameland 100 procent duurzaam

Hij helpt bijvoorbeeld Ameland bij de overgang naar 100 procent duurzame energie. Door vraag en aanbod van elektriciteit en gas op het eiland te monitoren, kunnen die beter op elkaar worden afgestemd. Op landelijk niveau werkt hij aan het beschikbaar maken van data met het Nationale Energie Dashboard, met als doel om daar met flexibele energieoplossingen op in te spelen.

Het woord dat de kern van deze werkzaamheden beschrijft is flexibiliteit. “Als je ‘m helemaal plat slaat”, zegt Timmer, die aan de Universiteit van Utrecht onderzoek doet naar leveringszekerheid van elektriciteit, “is dat waar het energietrilemma op neerkomt. Wil je meer duurzame energie inpassen, dan moet je ervoor zorgen dat het niet ten koste gaat van de leveringszekerheid. Dus heb je veel flexibele capaciteit nodig, zowel in vraag als aanbod.”

Daarmee is het in Europa niet slecht gesteld, onder meer dankzij waterkracht- en gascentrales, maar ook de mogelijkheid om de opwekking van wind en zon te sturen. Curtailment, zoals dat heet. Iedereen snapt dat het nodig is om meer zonnepanelen en windmolens te installeren om fossiele brandstoffen te vervangen. Maar op piekmomenten leidt dat soms tot overschotten. Tijdelijk een turbine uitzetten of minder hard laten draaien kan daarvoor een oplossing zijn. Op jaarbasis levert deze strategie onder de streep veel meer duurzame energie op.

Turbines uitzetten

Timmer realiseert zich dat het uitzetten van een turbine voor een energiecoöperatie als De Windvogel tegenstrijdig kan lijken. “Misschien voelt dat alsof je daarmee ingaat tegen de doelstelling. Maar je doet het wel met het grotere doel om meer duurzame energie op te wekken. Want je wilt uiteindelijk decarboniseren. Curtailment hoort bij de flexibiliteit die dit systeem nodig heeft. Als de netbeheerder daar om vraagt, moet je kunnen afschakelen.”

Naast curtailment speelt ook opslag een steeds grotere rol in het energiesysteem. Timmer: “Batterijen zijn makkelijk op grote schaal neer te zetten en bieden een super flexibele capaciteit. Ze dragen bij aan leveringszekerheid, en dus betrouwbaarheid. Maar ze scheren ook de prijspieken weg doordat ze opladen wanneer er volop elektriciteit is en ontladen als er te weinig is.”

Grootschalige opslagprojecten

In Nederland beginnen steeds meer eigenaren van zonnepanelen de voordelen van batterijen te zien nu bekend is dat ze vanaf 1 januari 2027 hun zelf opgewekte stroom niet meer kunnen wegstrepen tegen hun verbruik. Maar de serieuze groei van opslag is te verwachten in de aangekondigde grootschalige projecten. “Als die projecten online komen, dan gaat het heel hard met de opslagcapaciteit in Nederland. Dan neemt de flexibele capaciteit snel verder toe.”

‘Met opslag kan een coöperatie bijdragen aan de flexibiliteit die het land zo hard nodig heeft’

Met de AmstelbatterEi speelt ook De Windvogel in op de behoefte aan flexibele opslag in het energietrilemma. Timmer juicht dit toe omdat je alleen verder kunt met het installeren en benutten van duurzame opwekking, wanneer er in het energiesysteem genoeg flexibiliteit aanwezig is. “Helemaal als straks alle offshore wind draait, zullen er soms overschotten zijn. Als er plek is om zo’n opslag neer te zetten, dan vind ik dat een goede reden om daaraan mee te doen. Want die aansluiting is er toch al. Op die manier kan een coöperatie bijdragen aan de flexibiliteit die het land zo hard nodig heeft.” 

Risico’s

Tegelijk waarschuwt hij energiecoöperaties als De Windvogel voor de risico’s die een batterij met zich meebrengt. “De opbrengst van een batterij hangt helemaal af van de prijsverschillen in de markt. Het gaat nu even heel hard. Maar Nederland is een klein land, dus de markt is snel verzadigd. Zo is het met wind ook gegaan, maar daar neemt subsidie een deel van de risico’s weg. Het is goed om dat in het achterhoofd te houden. Ik zou als coöperatie dus niet all-in op batterijen gaan.” 

Nationale Energie Dashboard

Windvogel-leden die willen bijdragen aan een goede balans tussen betrouwbaarheid, betaalbaarheid en duurzaamheid, hoeven wat Timmer betreft ook niet per se aan de thuisbatterij. Hen raadt hij aan om vooral het eigen gebruik in balans te brengen. “Kijk op het Nationale Energie Dashboard naar het groenste moment en het bespaarmoment. Heb je een hybride warmtepomp, draai dan bijvoorbeeld de temperatuur ‘s avonds een graadje lager, dan verbruik je al een stuk minder stroom. En verschuif je verbruik als het overdag waait of als de zon schijnt.”